Emigracja do Wielkiej Brytanii w czasach drugiej wojny światowej i po niej miała wymiar polityczny, podczas gdy fala poakcesyjna na Wyspy Brytyjskie – zarobkowy.
Jak pokazują najnowsze badania, obecna emigracja to głównie osoby młode i wykształcone – w większości poniżej 35 lat, z wykształceniem średnim lub wyższym, a duża część z nich podejmuje za granicą pracę poniżej swoich kwalifikacji[2].
W badaniach nad procesami emigracyjnymi wyróżnia się następujące cztery kryteria, które wzajemnie się przenikają[1]: motyw (emigracja zarobkowa lub polityczna); intencje (emigracja dobrowolna lub przymusowa); kierunek (kontynentalna lub zamorska); grupowość (grupowa lub indywidualna). Pojawia się także nowa jakość wśród kryterium motywu – spora część Polaków, które emigrowały decydowała się na wyjazd, aby doświadczyć życia w innym kraju, poznać inną kulturę, ludzi – jest to więc motywacja o charakterze kulturowo-psychologicznym[3].
Badania nad współczesną emigracją polską pokazują, że coraz częściej decyzje o przekształceniu emigracji krótkookresowej w pobyt stały podejmowane są już w trakcie pobytu za granicą[4]. Skutkiem jest sprowadzenie bliskich z Polski lub założenie rodziny w kraju pobytu. Często decyzje o pobycie stałym są warunkowane ekonomicznie – pomimo pracy poniżej kwalifikacji zawodowych emigranci wolą zostać za granicą ze względu na zarobki i system wsparcia socjalnego ze strony państwa pobytu, dzięki którym mają możliwość zachowania standardu życia, który im odpowiada i który chcą zapewnić swojej rodzinie. Decyzje o pobycie stałym są także związane z kryterium integracji bądź asymilacji z kulturą kraju przyjmującego, która niejednokrotnie jest dla emigrantów atrakcyjna na przykład ze względu na styl życia, mentalność społeczeństwa przyjmującego, organizację społeczno-administracyjną państwa zamieszkania czy ogólnie rozumianą „atmosferą” panująca w tym kraju[5]. Trzeba także zauważyć, że na decyzję o zmianie charakteru osiedlenia na stały pobyt za granicą ma także wpływ społeczność polonijna, jaka żyje w danym miejscu – ważne jest tutaj rozwinięcie sieci migracyjnej, a więc działalności osiedlonej już Polonii, która pełni funkcję doradczą, wprowadza nowych członków w życie w obcym środowisku, tłumaczy i przedstawia różne aspekty życia w kraju przyjmującym. Jeśli zatem w kraju pobytu, a przede wszystkim w lokalnym otoczeniu emigranta, funkcjonuje dobrze rozwinięta sieć migracyjna, nawet w sytuacji nikłej znajomości języka obcego – a co za tym idzie, niższego stopnia adaptacji – osoba taka może zdecydować się na pobyt stały za granicą.
Decyzje o powrocie do Polski lub kontynuowaniu cyklu migracyjnego (zmianie kraju pobytu, ale nie powrocie do ojczyzny) opierają się na kilku czynnikach, jakie determinują życie Polaków za granicą. Na podstawie spotkanych w badaniach nad emigracją kryteriów[6] wyróżniłabym trzy, które moim zdaniem najczęściej i w największym stopniu wpływają na decyzje o powrocie lub zmianie kraju zamieszkania: 1. plany i cele życiowe (spełnienie planów lub porażka), 2. stopień adaptacji w kraju przyjmującym, 3. więzi z krajem rodzimym (rodzinne, kulturowe, obywatelskie).
Ze względu na pierwsze kryterium wyróżniłabym grupę osób, które wracają ze względu na osiągnięcie założonych wcześniej celów dotyczących wyjazdu – najczęściej jest to pewien pułap finansowy, jaki dana osoba chce osiągnąć, bądź założona przed wyjazdem określona długość pobytu za granicą. Mogą to być także plany związane z edukację za granicą. Do tej grupy będą więc należały osoby, które odniosły sukces, a także te dotknięte porażką, a więc ci, którzy wracają ze względu na niezrealizowanie planów finansowych lub edukacyjnych. Trzeba także zauważyć, że do tej grupy można zaliczyć również osoby, które wracają ze względu na poprawiającą się sytuację (najczęściej gospodarczą) w kraju rodzimym, która umożliwia im realizację planów życiowych na miejscu.
W oparciu o drugie kryterium można mówić o decyzjach, które opierają się na niewystarczającym (w odczuciu emigranta) stopniu adaptacji w kraju przyjmującym. Sytuacja ta może dotyczyć osób o słabej znajomości języka urzędowego kraju osiedlenia, co stanowi poważną barierę integracyjną i przyczynek do życia w „izolacji” w stosunku do kultury społeczeństwa przyjmującego. Z drugiej strony osoby, które znają dobrze język, są w wysokim stopniu zaadaptowane i zintegrowane ze społeczeństwem przyjmującym też często decydują się na powrót, ponieważ życie w danym kraju ich nie satysfakcjonuje (na przykład wciąż mają świadomość, że są imigrantami i zakładają, że pewnego stopnia integracji już nie przekroczą[7]). Duży wpływ na decyzje oparte na stopniu adaptacji ma też polityka kraju przyjmującego, a także postawa tamtejszego społeczeństwa wobec imigrantów.
Wpływ więzi z krajem ojczystym jest często najistotniejszym czynnikiem w trakcie podejmowania decyzji o powrocie. W tej grupie znajdują się osoby, które wracają ze względu na tęsknotę za rodziną, bliskimi i przyjaciółmi, którzy zostali w Polsce. Więzi z ojczyzną to także tęsknota za kulturą i obyczajami rodzimymi, których brakowało za granicą, a które niejednokrotnie są powodem powrotu do znanej emigrantowi rzeczywistości społeczno-kulturowej. Jest także grupa osób, które opierają decyzje o powrocie na poczuciu obowiązku życia w ojczyźnie (nawet jeśli to wiąże się z pogorszeniem sytuacji ekonomicznej emigranta) – można powiedzieć, że jest to migracja powrotna o charakterze patriotycznym lub obywatelskim[8].
Oczywiście trzeba pamiętać, że przyczyny wszelkich decyzji dotyczących emigracji, osiedlenia za granicą lub powrotu do ojczyzny są zazwyczaj złożone i opierają się na wzajemnie przeplatających się czynnikach, jakie kształtują życie osób za granicą. Bardzo często zdarzają się sytuacje powrotu do ojczyzny w wieku emerytalnym, decyzje o dalszej emigracji (zmianie kraju osiedlenia) czy też decyzje o ponownej emigracji podjęte już po powrocie do ojczyzny. Zagadnienia te zostały szeroko zbadane i omówione w socjologicznych i psychologicznych studiach nad współczesną emigracją[9].
Niniejszy tekst jest tłumaczeniem fragmentu artykułu The Changing Nature of the Polish Community in Great Britain and Ireland: Past and Present Motivation to Emigrate (Ewolucja polskiej społeczności w Wielkiej Brytanii i Irlandii: dawne i współczesne przyczyny emigracji – Agnieszka Pędrak) opublikowanego w Roczniku Towarzystwa Irlandzko-Polskiego (tom III, 2016). Cały artykuł (w języku angielskim) do pobrania TUTAJ.
Literatura:
E. Sękowska, Język emigracji polskiej w świecie, Kraków 2010, s. 26-27.
M. Ślusarczyk, Demograficzne i społeczne aspekty migracji Polaków na początku XXI wieku [w:] Drogi i rozdroża. Migracje Polaków w Unii Europejskiej po 1 maja 2004 roku. Analiza psychologiczno-socjologiczna, red. H. Grzymała-Moszczyńska, A. Kwiatkowska, J. Roszak, Kraków 2010, s. 22-23.
G. Dutka, Młodzi Polacy w Londynie. Społeczne i kulturowe konsekwencje życia na emigracji po 1989 roku [w:] „Przegląd Polonijny 2006, z. 1, s. 89-118.
„Dlaczego nie wrócę? – szczery tekst Polaka z UK bije rekordy popularności”, http://www.polishexpress.co.uk/dlaczego-nie-wroce-szczery-tekst-polaka-z-uk-bije-rekordy-popularnosci/ [dostęp: 19.05.2015].
K. Slany, M. Ślusarczyk, Zostać czy wracać? Dylematy emigranta [w:] Drogi i rozdroża. Migracje Polaków w Unii Europejskiej po 1 maja 2004 roku. Analiza psychologiczno-socjologiczna, red. H. Grzymała-Moszczyńska, A. Kwiatkowska, J. Roszak, Kraków 2010, s.163-177, 190-206.
E. Nowicka, Migracje powrotne: powrót do domu czy nowa migracja? [w:] Drogi i rozdroża. Migracje Polaków w Unii Europejskiej po 1 maja 2004 roku. Analiza psychologiczno-socjologiczna, red. H. Grzymała-Moszczyńska, A. Kwiatkowska, J. Roszak, Kraków 2010, s.163-177, 190-206.
Drogi i rozdroża. Migracje Polaków w Unii Europejskiej po 1 maja 2004 roku. Analiza psychologiczno-socjologiczna, red. H. Grzymała-Moszczyńska, A. Kwiatkowska, J. Roszak, Kraków 2010.
Bilingual Life 